جنبش امل

نام	جنبش أمَل
رهبر	امام موسی صدر (۱۹۷۴- ۱۹۷۸) مصطفی چمران (۱۹۷۸- ۱۹۷۹) نبیه برّی (۱۹۷۹)
دبیرکل	عبدالناصر جبری
سخنگو	نبیه برّی (تا ۱۹۷۹)
بنیانگذار	امام موسی صدر
تأسیس	۱۷ مارس ۱۹۷۴
مذهب	اسلام،شیعه
کشور	لبنان

جنبش أمَل از تشکل‌های سیاسی شیعی در لبنان است که در اوایل دهه ۱۹۷۰م توسط امام موسی صدر و برای دفاع از شیعیان لبنان و مقابله نظامی با اسرائیل شکل گرفت. رهبری این جنبش، از ابتدای تشکیل بر عهده امام موسی صدر و بعد از وی، مصطفی چمران و از سال ۱۹۷۹م/۱۳۵۷ش نبیه بری بود. در عملیات الجلیل و حمله اسراييل به بیروت، جنبش امل همراه با دیگر گروه‌های لبنانی به مذاکرات با اسرائیل در قالب هیات نجات ملی پیوست.

در پی این تغییر رویکرد، گروهی از نیروهای این جنبش جدا شدند و چندی بعد، حزب‌الله لبنان در پی آن شکل گرفت. از سال ۱۹۹۰م/۱۳۶۹ش، این جنبش به جریان سیاسی حاکم لبنان پیوست. ریاست مجلس و تصاحب تعدادی از کرسی‌های مجلس لبنان، دستاورد تغییر نگرش این جنبش در دوره بعد از سید موسی صدر بود. با وجود این تغییر نگرش، در جنگ ۳۳ روزه اسرائیل علیه لبنان، این نهضت در کنار حزب‌الله به مقابله با اسرائیل برخاست.

تأسیس

در سال‌های ابتدایی دهه ۱۹۷۰م/دهه ۱۳۵۰ش، احزاب و گروه‌های لبنانی، گروه و فعالیت نظامی مستقل داشتند که عاملی برای درگیری‌های قومی و مذهبی بود. سید موسی صدر، در ۲۰ ژانویه ۱۹۷۵م برابر با ۷ محرم ۱۳۹۵ق و ۳۰ دی ۱۳۵۳ش مردم لبنان را به تشکیل سازمان نظامی متحد دعوت کرد. از این تاریخ، پایه‌های یک سازمان نظامی به نام «افواج مقاومت لبنان» یا همان امل پی‌ریزی شد. جوانان مدرسه صنعتی جبل عامل، اولین کسانی بودند که به این گروه پیوستند و به آموختن فنون نظامی پرداختند. مرکز آموزش این سازمان، نخست در دهکده‌ای به نام «یمونه» در حومه بعلبک بود که بعد از مدتی با توافق سازمان فتح فلسطین به مرکز بزرگ آموزش نظامی آن، یعنی محلی به نام عین‌النبیه منتقل گردید و در آنجا زیر نظر مربیان جنبش فتح به تربیت نیروهای خود پرداخت.

فعالیت‌های این سازمان هفت ماه به صورت مخفیانه ادامه داشت، ولی پس از گذشت این مدت، در روز ۶ ژوئیه ۱۹۷۵ انفجاری در پایگاه نظامی این سازمان روی داد و ۲۷ نفر کشته و بیش از ۵۰ نفر نیز زخمی شدند. این جریان خود به خود موجب آشکار شدن سازمان امل شد.

در پی این انفجار، امام موسی صدر، در یکشنبه ۷ ژوئیه ۱۹۷۵م در یک کنفرانس مطبوعاتی، موجودیت این سازمان را اعلام کرد. پس از این انفجار، مرکز آموزش به محل دیگری به نام «جَنَتا» تغییر مکان داد و در آنجا خود اعضای سازمان به اعضای جدید آموزش می‌دادند. پس از اعلام تأسیس جنبش امل، جوانان متعددی به آن پیوستند.

منبع تأمین هزینه‌های اولیه

بیشتر سلاح‌های مورد نیاز این گروه، از طریق خمس و زکات ثروتمندان شیعه تهیه میشد. امام موسی صدر به‌طور مستقیم یا به‌وسیله برخی از افراد مورد اعتماد، از رومانی سلاح خریداری میکرد. به‌طوری‌که نخستین معامله تسلیحاتی که امام موسی صدر انجام داد، با وامی بود که از یکی از ثروتمندان جنوب گرفت. آیت‌الله سید محمدرضا گلپایگانی، مرجع تقلید ایرانی، برای کمک به سرپرستی امور شیعیان لبنان و رفع مشکلات آنان یک میلیون لیره لبنانی برای موسی صدر فرستاد.

صدر پیشنهاد پول و سلاح از سوی گروه‌های دیگر را نمی‌پذیرفت. او پیشنهاد تأمین سلاح و پول از سوی خلیل الوزیر معاون یاسر عرفات را رد کرد.

شروع درگیری

مردم لبنان در ۱۶ سپتامبر ۱۹۷۵م (۲۵ شهریور ۱۳۵۴ش) با یک چالش مستقیم در قلب بیروت روبرو شد. به‌دستور بشیر جمیل، نایب رئیس شبه نظامیان مسیحی فالانژ، گروه‌های مسلح، بندرگاه و بازارهای تجاری بیروت را به تصرف خود درآوردند و به کشتار شهروندان پرداختند. در این کشتار ۳۰۰ تن کشته شده و بیش از ۱۰۰۰ تن زخمی شدند. پس از اینکه اهداف فالانژها مبنی بر تسلط بر کشور از طریق جنگ فرقه‌ای فاش شد، امل به مقابله با این حزب برخاست. فالانژها برای پاک‌سازی مناطق تحت سیطره خود مسلمانان را که اغلب شیعه بودند از آن مناطق اخراج کردند.

رابطه با مجلس شیعیان لبنان

امام موسی صدر در اعلام موجودیت امل در سال ۱۹۷۵م گفت:

جنش امل هیچ‌گونه رابطه سازمانی با مجلس اعلای شیعیان ندارد. ولی بازوی سیاسی نظامی جنبش محرومان است و مجلس بیانگر ماهیت مدنی شرعی همان جنبش است و بر این اساس هماهنگی میان دو طرف شکل میگیرد.

جنگ و صلح

امل پس از ژوئن ۱۹۷۶ با دولت سوریه و گروه‌های فلسطینی ارتباط گرفت و نیز به دفاع از مقاومت فلسطین پرداخت. امام موسی صدر رهبر این جنبش، با آغاز درگیری خصومت میان سوریه و مقاومت فلسطین با رایزنی با هر دو طرف، تلاش زیادی برای صلح میان این دو نمود.

پس از موسی صدر

پس از ربوده شدن امام موسی صدر در لیبی، به مدت یک سال، مصطفی چمران، به همراه سیدعباس نصرالله، برادر سیدحسن نصرالله، دبیر کل فعلی حزب‌الله لبنان، رهبری این جنبش را برعهده گرفت. بعد از شهادت چمران در ایران، نبیه برّی در سال ۱۹۷۹م به رهبری امل انتخاب شد و از سال ۱۹۸۴م در دولت‌های متعدد، وزیر بوده است و در ۱۹۹۲ به ریاست مجلس لبنان انتخاب شد. در حال حاضر(۲۰۱۵م) نیز همچنان ریاست مجلس را بر عهده دارد. در این دوره، وابستگی سیاسی این جنبش به سوریه تا حد زیادی افزایش یافت. گفته شده امل با هماهنگی دولت حافظ اسد، در سرکوب نیروهای فلسطینی طرفدار یاسر عرفات در اردوگاه‌های فلسطنیان مقیم لبنان، سرکوب ناسیونالیست‌های سنّی طرفدار لیبی (مرابطون) و جنگ با نیروهای لبنانی فالانژ شرکت داشت.

پس از توافق طائف

پس از اجرای توافق طائف، در سال ۱۹۹۰م/۱۳۶۹ش با هدف قطع جنگ داخلی لبنان و تقسیم قدرت سیاسی، جنبش امل به جریان حاکم سیاسی جدید پیوست. از این رو، منصب ریاست مجلس و وزارت خانه‌هایی همچون امور اجتماعی، مسکن و تعاونی‌ها و اقتصاد به همراه مجلس جنوب و بخش‌هایی از ارتش، امنیت داخلی، امنیت دولت، و مراکز خدماتی از آن اعضای این جنبش شد.

جنبش امل، در مبارزات انتخابی سال ۱۹۹۶م کرسی‌های فراوانی از حوزه‌های جنوب لبنان و بیروت به‌دست آورد. نبیه بری، رهبر این جنبش، ریاست مجلس را به‌دست آورد و ریاست فراکسیون بزرگی را در مجلس بر عهده داشت.

تشکیلات

در چارت تشکیلاتی، هسته کوچکترین واحد درون تشکیلات است که مسئولان آن از طریق انتخابات داخلی میان اعضا انتخاب می‌شوند.

مجموعه این هسته ها، شعبه و مجموعه چند شعبه، منطقه و مجموعه چند منطق، اقلیم را تشکیل می‌دهد.

کنگره عمومی، که عالی‌ترین نهاد در جنبش است از تمام اعضای اقلیم، اعضای دفتر سیاسی و هیأت اجرایی و اعضای مناطق تشکیل شده و همگی اینها در کنگره عمومی گرد می‌آیند.

کنگره هر سه سال یک بار جلسه می‌گیرد و برخی تغییرات را در نظام نامه داخلی انجام می‌دهد و خط مشی سیاسی دوره آتی را پی می‌ریزد.

پس از آن، اعضای دفتر سیاسی و رئیس و نائب رئیس جنبش و هیأت اجرایی از طریق انتخابات در کنگره عمومی برگزیده میشوند.

تشکیلات جنب امل در آغاز در جنوب لبنان و ازطریق حلقه‌های کوچک حول مدرسه فنی جبل عامل و آموزش‌کده مطالعات اسلامی رشد می‌کرد. شهید مصطفی چمران، که در آن زمان به لبنان مهاجرت کرده بود، اولین حلقه این فعالیت‌ها را تاسیس کرد.

فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی

این جنبس برخی نهادهای اجتماعی، بهداشتی، تبلیغاتی و فرهنگی مخصوص به خود و یا همراه خود را تحت پوشش دارد که مهم‌ترین آنها عبارتند از:

رابطه با سوریه

این جنبش موضع خود را با سازمان "حزب بعث" لبنان و "حزب قومی"(کمیته بحران) و "جمعیت خیریه اسلامی" هماهنگ کرده است و با سوریه روابط راهبردی دارد.

فعالیت‌های اجتماعی، درمانی

جنبش امل، چندین درمانگاه و مرکز آموزش درمانی در مناطق شیعه نشین دارد. موسسه واحد الشهید اللبنانی نیز که به امور خانواده شهدا و فرزندانشان و مجروحان رسیدگی میکند، متعلق به این جنبش است. فرزندان شهیدان از سهمیه‌ای برای استخدام دولت برخوردار هستند و نیروهای حفاظت مجلس نیز به واسطه نبیه برّی ایجاد شده و افتتاح بیمارستان الزهرا در بیروت نیز از جمله اقدامات اوست.

تفرقه در جنبش و شکل گیری حزب الله

در جریان عملیات الجلیل و حمله به بیروت، جنبش امل همراه با دیگر گروه‌های لبنانی به مذاکرات با اسرائیل در قالب هیات نجات ملی پیوست. این حرکت باعث شد که تعداد زیادی از شیعیان از امل جدا شوند. از میان آنها می‌توان به ۳ گروه اصلی اشاره کرد:

• امل اسلامی: فرماندهی این گروه را سید حسین موسوی، جانشین نبیه بری در امل در اختیار داشت که از آنها جدا شده بود.

• حزب دعوت اسلامی: از بزرگان این حزب که معتقد به مبارزه با اسرائیل بودند، می‌توان به آیت الله سید محمد حسین فضل‌الله و شیخ محمدمهدی شمس‌الدین اشاره کرد.

• تجمع علمای مسلمین: به مسئولیت "شیخ صبحی طفیلی".

این گروه‌ها، برای تشکیل ساختاری برای مبارزه با اسرائیل، گروهی ۹ نفره را انتخاب کردند. نتیجه اقدامات این گروه، سند ۹ بود که بر اساس آن، قرار شد گروه جدیدی تشکیل شود. معیارهای این گروه جدید،‌۳ اصل بود: "ایمان به اسلام،‌ مقاومت در برابر اسرائیل و پذیرش رهبری ولی فقیه". بعد از آن، ۵ نفر از آن گروه ۹ نفره، اولین هیات رهبری گروه جدید را با نام «شورای لبنان» تشکیل دادند. در ابتدا فعالیت این گروه جدید به صورت غیر رسمی بود تا اینکه در ۱۶ فوریه ۱۹۸۵ در "حسینیه شیاح" بیروت به صورت رسمی، تشکیل گروه جدید با نام حزب الله اعلام شد.

رابطه با حزب‌الله

عوامل اختلاف و رقابت

حزب الله و امل هر دو در عرصه و منطقه واحدی فعالیت دارند و همین امر باعث شد که سطح تماس این دو با یکدیگر زیاد باشد. عمده‌ترین زمینه‌های اختلاف میان این دو گروه عبارتند از:

1. رقابت در جذب افراد؛
2. اختلاف در دیدگاه‌ها دربارهٔ بعضی از مسائل سیاسی؛
3. متزلزل بودن عنصر اعتماد و اطمینان در روابط طرفین.

درگیری‌ها

برخی از حوادثی که در مدت اختلاف میان این دو گروه روی داد، عبارتند از:

• در آغاز، تجاوزها از راه ضرب و شتم، سلاح کِشی یا ایجاد تشنج در فضای روستاها در سطح محدود شروع شد.
• در ۱۹۸۸/۵/۴م (۱۴ اردیبهشت ۱۳۶۷ش) جنبش امل، با این باور که حزب الله از حدود خود تجاوز کرده است، تصمیم به خلع سلاح نیروهای حزب الله گرفت.این تصمیم که به نام «مانع حاروف» معروف شد در ابتدا به درگیری در مناطق نبطیه و غازیه انجامید. و پس از آن، رهبری حزب الله در اقدامی سریع، تصمیم گرفت نظر جنبش أمل را قبول و بدین ترتیب خلع سلاح شد.
• در تاریخ ۱۹۸۸/۵/۶ درگیری‌ها به بیروت کشیده شد و حزب‌الله در این مرحله تصمیم به نبرد گرفت. در نتیجه، امل از پایگاه‌های خود در حومه جنوب بیروت خارج شد.
• تسلط حزب‌الله بر روستاهایی در اقلیم التفاح در جنوب لبنان در پایان سال ۱۹۸۸م.
• پس از توافق امل و حزب الله در فوریه ۱۹۸۹م/بهمن ۱۳۶۷ش، جنگ اقلیم التفاح در نیمه ژوئیه همان سال روی داد. در این نبرد، حزب الله به مدت ۱۰۰ روز در محاصره شدیدی قرار گرفت.

توافق قطع مخاصمه

درگیری بین جنبش امل و حزب الله،‌از اواسط سال ۱۹۸۸ میلادی شروع شد و دو سال و نیم ادامه داشت. در این مدت ایران و سوریه بسیار کوشیدند تا این درگیری‌ها پایان یابد. به دنبال حمله عراق به کویت و بروز نشانه‌های شروع جنگ خلیج فارسی، درگیری با توافق صلح میان طرفین در ۱۹۹۰/۱۱/۹ به پایان رسید.

این قرارداد بر فراموشی بدبینی‌های موجود میان طرفین، برنامه برقراری صلح و سازش، بازگشت حزب به جنوب تأکید کرده بود. البته بر اساس این قرارداد، امنیت جنوب لبنان به ارتش سپرده شد و عملیات مقاومت تضعیف شد.

همکاری در جنگ ۳۳ روزه

در جریان جنگ ۳۳ روزه در تابستان ۲۰۰۶م، این جنبش با گروه حزب الله لبنان همکاری خوب و منسجمی در مقابل اسرائیل داشتند. به گواهی سید حسن نصرالله دبیر کل حزب الله، این همکاری در پی رایزنی با نبیه بری، رهبر جنبش امل از همان روز اول جنگ تا آخر وجود داشت. وی موفقیت لبنان در پیروزی بر اسرائیل نتیجه همکاری و همراهی نزدیک نبیه برّی و این جنبش و تقسیم مسئولیت‌ها در بین دو گروه سیاسی بوده است. همکاری‌ای که هم در میدان جنگ و هم در بعد برنامه ریزی و لجستیک جنگ بود. همچنین این هماهنگی در آزاد سازی کشتزارهای شعبا و جنگ جنوب ادامه دارد.

پانویس

منابع